Արցախի Հանրապետության Անկախության հռչակման հայտարարումից արդեն 30 տարի է անցել։ 2020թ․ սեպտեմբերին Ադրբեջանի կողմից սանձազերծված պատերազմական վայրագություններից վիրավոր Արցախն՝ կորցնելով իր տարածքի 75 տոկոսից ավելին, այսօր հիշում է դեռ 30 տարի առաջ Անկախության կերտողներին։
Հետադարձ հայացք ձգելով մեր անցածճանապարհին, ակնհայտ երևում է, թե ինչպիսի ծանր, անհույս թվացող, բայց և հերոսական էր 1991 թվականն արցախցու և ինչու չէ ողջ հայության համար: Անցած տարիներին հայ միասնությունն անցել է բազում խոչնդոտներով լի ճանապարհ, սակայն ունենալով հավատք ազատության գաղափարին նա վստահորեն էր անցնում այդ ուղին:
Երբ 1991 թվականի օգոստոսին ձախողվեց հեղաշրջման փորձը Մոսկվայում, Խորհրդային Միության փլուզումն ավելի արագացավ: Խորհրդային բոլոր հանրապետությունների համար արդեն դարձավ ակնհայտ, որ կայսրության դե յուրե գոյությունը շաբաթների ու ամիսների հարց է ընդամենը: Խորհրդային 15 հանրապետություններից միայն վեցը՝ բալթյան երեք երկրները՝ Լատվիա, Լիտվա, Էստոնիա, ինչպես նաև Մոլդովան, Վրաստանը և Հայաստանը, իրենց անկախությունը հռչակել էին նախքան 1991թ. օգոստոսը: Հատկանշական է, որ մյուս ինը հանրապետությունները, այդ թվում նաև Ադրբեջանը, անկախություն հռչակեցին միայն օգոստոսյան ձախողված հեղաշրջման փորձից հետո:
1991թ.օգոստոսի 30-ին տեղի ունեցած Ադրբեջանի անկախության հռչակումից հետո արցախցին կանգնեց փաստի առաջ: Հայաստանն իր անկախությունը հռչակել էր 1990թ. օգոստոսի 23-ին, Խորհրդային Հայաստանի, այսինքն շուրջ 30 հազար քառակուսի կիլոմետր տարածքի վրա՝ առանց Արցախի կամ ինչպես ընդունված էր ասել՝ Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզի (ԼՂԻՄ): Եվ 1991թ. սեպտեմբերին 21-ին, երբ տեղի ունեցած Հայաստանի Անկախության հանրաքվեն ևս անցկացվեց 30 հազար քառակուսի կիլոմետր տարածքի վրա՝ առանց Արցախի: Այսպիսով, 1991թ. Մոսկվայի օգոստոսյան խռովության օրերին Արցախը դե յուրե Հայաստանի մաս չէր, իսկ դե ֆակտո պատերազմի վայր էր հայերի ու ադրբեջանցիների միջև: Դա էլ հիմք հանդիսացավ, որ Արցախին էլ քայլեր ձեռնարկի հռչակելու իր անկախությունը: Սեպտեմբերի 2-ին Ստեփանակերտում տեղի ունեցավ ԼՂԻՄ մարզային և Շահումյանի շրջանային խորհուրդների համատեղ նստաշրջանը: Ընդունվեց հռչակագիր ԼՂԻՄ և Շահումյանի շրջանի սահմաններում Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն հռչակելու մասին` հիմք ընդունելով 1990թ. ապրիլի 3-ի ԽՍՀՄ Գերագույն խորհրդի «ԽՍՀՄ կազմից միութենական հանրապետությունների դուրս գալու կարգի» մասին օրենքը: Այդ օրենքի առանցքը ԽՍՀՄ կազմից դուրս գալու հանրաքվեի գաղափարն էր: Եթե միութենական հանրապետությունը ցանկանում է դուրս գալ ԽՍՀՄ կազմից, ինչը թույլատրում էր այդ ժամանակվա սահմանադրության 72-րդ հոդվածը, ապա ընթացակարգը հանրաքվեն է` ժողովրդական քվեարկությունը: Այսպիսով, Արցախն իր անկախությունը հռչակեց դե յուրե գոյություն ունեցող Խորհրդային Միության օրենսդրության տառին ու ոգուն համապատասխան՝ չխախտելով որևէ օրենք և ընթացակարգ: Նույն թվականի դեկտեմբերի 10-ին տեղի ունեցավ հանրաքվե, որը հաստատեց Լեռնային Ղարաբաղի անկախությունը։ Այդ օրը ԼՂՀ բնակչության 80%-ը մասնակցեց հանրաքվեին, որոնց 99%-ից ավելին քվեարկեց հօգուտ անկախության։
Այսպիսով, Արցախն իր անկախությունը հռչակեց դե յուրե գոյություն ունեցող Խորհրդային Միության օրենսդրության տառին ու ոգուն համապատասխան՝ չխախտելով որևէ օրենք և ընթացակարգ և մեծ սպասումներով է նայում աշխարհին նրա կողմից դե յուրե ճանաչման համար:
Նշենք նաև, որ ռազմաքաղաքական և տնտեսական առումով գործնականում Արցախը միացված էր Հայաստանին, որն էլ հանդիսանում էր Արցախի անվտանգության երաշխավորը։
Հիշեցնենք, որ Արցախի Հանրապետությունը ճանաչվել է Աբխազիայի, Հարավային Օսիայի և Մերձդնեստրյան Հանրապետության կողմից։
Ամերիկյան տասը, ավստրալիական մեկ նահանգի և Բասկերի երկրի խորհրդարանի կողմից ընդունվել են համապատասխան բանաձևեր՝ ի պաշտպանություն Արցախի Հանրապետության ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքի.
- 17 մայիսի, 2012 թ.՝ ամերիկյան Ռոդ-Այլենդ նահանգի Ներկայացուցիչների պալատի բանաձև,
- 6 օգոստոսի, 2012 թ.՝ ամերիկյան Մասաչուսեթս նահանգի Ներկայացուցիչների պալատի բանաձև,
- 25 հոկտեմբերի, 2012 թ.՝ ավստրալիական Նոր Հարավային Ուելս նահանգի Օրենսդրական խորհրդի բանաձև,
- 10 ապրիլի, 2013 թ.՝ ամերիկյան Մեն նահանգի Ներկայացուցիչների պալատի բանաձև,
- 30 մայիսի, 2013 թ.՝ ամերիկյան Լուիզիանա նահանգի Սենատի բանաձև,
- 8 մայիսի և 27 օգոստոսի, 2014 թ.՝ ամերիկյան Կալիֆորնիա նահանգի Ասամբլեայի և Սենատի համատեղ բանաձև,
- 12 սեպտեմբերի, 2014 թ.՝ Բասկերի Երկրի խորհրդարանի բանաձև,
- 3 մարտի, 2016 թ.՝ ամերիկյան Ջորջիա նահանգի Ներկայացուցիչների պալատի բանաձև,
- 29 մարտի, 2016 թ.՝ ամերիկյան Հավայի նահանգի Ներկայացուցիչների պալատի բանաձև,
- 28 սեպտեմբերի 2017 թ․՝ ամերիկյան Միչիգան նահանգի Սենատի բանաձև,
- 24 ապրիլի, 2019թ.՝ ամերիկյան Կոլորադո նահանգի Սենատի բանաձև
- 24 ապրիլի, 2021թ.՝ ամերիկյան Այդահո նահանգի Սենատի բանաձև,
- 30 հուլիսի, 2021թ.՝ ամերիկյան Նյու Ջերսի նահանգի Սենատի բանաձև։
2019 թ. ապրիլի 24-ին ԱՄՆ Կոլորադո նահանգի Ներկայացուցիչների պալատն ընդունել է բանաձև, որում իր սատարումն է հայտնում Արցախի Հանրապետությանը՝ ընդգծելով Թուրքիայի և Ադրբեջանի կողմից Հայաստանի Հանրապետության և Արցախի Հանրապետության շրջափակման անթույլատրելիությունը։
Նմանատիպ բանաձևեր ընդունվել են նաև հետևյալ քաղաքների կողմից.
- 23 ապրիլի, 2013 թ.՝ Ֆրեզնո (ԱՄՆ, Կալիֆորնիա),
- 10 սեպտեմբերի, 2013 թ.՝ Լոս-Անջելոս (ԱՄՆ, Կալիֆորնիա),
- 5 նոյեմբերի, 2013 թ.՝ Հայլենդ (ԱՄՆ, Կալիֆորնիա),
- 20 ապրիլի, 2016 թ.` Հոնոլուլու (ԱՄՆ, Հավայի)։
1999 թ. մարտի 11-ին, Եվրախորհրդարանը ընդունել էր բանաձև, որում նշված էր, որ Արցախի Հանրապետություն հռչակել է իր անկախությունը միութենական հանրապետությունների համանման հայտարարությունների ընդունումից անմիջապես հետո:
2014 թ. նոյեմբերի 3-ին Նավարայի (ինքնավար մարզ/նահանգ Իսպանիայում) խորհրդարանի խոսնակների Խորհուրդը ընդունեց հայտարարություն, որում նշված է, որ Արցախի իշխանությունները պետք է կողմ հանդիսանան ցանկացած բանակցային ձևաչափում, որը կարող է որոշիչ դեր խաղալ երկրի ապագայի հարցում։
Արցախի միջազգային ճանաչումը, լրացուցիչ խթան հանդիսանալով արցախյան պետականության և, մասնավորապես, նրա ժողովրդավարական ինստիտուտների հետագա զարգացման ու ամրապնդման համար, դրական ազդեցություն կունենա Ադրբեջանի և Արցախի միջև հակամարտության կարգավորման վրա:
Թողնել պատասխան